Khi nhắc đến cà phê, người ta thường nghĩ tới một loài cây đặc biệt: Coffea arabica. Arabica chiếm phần lớn sản lượng cà phê sản xuất hằng năm, và được trồng ở hơn chục quốc gia vùng nhiệt đới “là khu vực nằm giữa chí tuyến bắc (Chí tuyến Cự Giải) và chí tuyến nam (chí tuyến Ma Kết)”
Cafe Arabica có tên khoa học là Coffea Arabica tên gọi khác là cà phê Chè. Đây là loại cây sinh sống phần lớn ở những vùng núi có độ cao từ 1.000 – 1.500 mét. Đặc điểm nhận dạng của chúng là có tán lớn, hình oval, màu lá xanh đậm (gần giống với cây chè Việt Nam). Độ cao của cây trưởng thành có thể lên đến 6 mét hoặc thậm chí cao đến 15 mét.
Tuy nhiên, đây không phải là loài cà phê duy nhất trên thế giới. Trên thực tế, cho đến nay, có hơn 120 loài cà phê đã được xác định, nhưng chỉ có một loại được trồng đại trà, đó là Coffea canephora, một loại mà chúng ta thường gọi là Robusta.
Cafe Robusta là một “nhãn hiệu” được gán cho loài cây này (Coffea canephora). Robusta được phát hiện ở Congo thuộc Bỉ (ngày nay là Cộng hòa Dân chủ Congo) vào cuối thế kỷ 19. Nó có thể sinh trưởng và cho quả ở độ cao thấp hơn so với loài Arabica đã có trước đó, đồng thời chịu được nhiệt độ cao, và có sức đề kháng tốt với sâu bệnh. Những ưu điểm này là những nhân tố thúc đẩy phần lớn sản lượng Robusta ngày nay, và vì cách thức chúng được trồng, sản xuất nên về căn bản là cà phê Robusta sẽ có giá thành thấp hơn.
Robusta đã là món chủ lực trong nền văn hóa espresso Ý trong nhiều năm, nhưng hiện nay, hầu hết cà phê sản xuất trên toàn thế giới đều có điểm đến cuối cùng trong các sở chế biến lớn. Ngày nay, sản lượng Robusta chiếm khoảng 40% và Arabica khoảng 60% sản lượng cà phê hằng năm trên thế giới. Tỷ lệ này có phần thay đổi tùy theo sự biến động giá cả và nhu cầu của thị trường.
DI TRUYỀN HỌC CỦA CÀ PHÊ
Ngành công nghiệp cà phê coi cà phê Robusta như một người anh em xấu xí của Arabica, cho đến khi xuất hiện một khám phá thú vị về di truyền học. Khi các nhà khoa học bắt đầu sắp xếp trình tự gen, có thể thấy rõ ràng hai loài không phải là anh em với nhau. Thay vào đó, có vẻ như Robusta là “cha mẹ” của Arabica. Ở đâu đó thuộc miền nam Sudan, Robusta đã lai với một loài khác gọi là Coffea euginoides và tạo ra Arabica. Loài mới này đã lan rộng và phát triển thực sự mạnh mẽ ở Ethiopia – nơi từ lâu được coi là quê hương của cà phê.
Tính đến thời điểm hiện tại, đã có 129 loài cà phê được xác định, chủ yếu là nhờ công sức của Kew Gardens ở London, phần lớn chúng trông rất khác với những cây và hạt cà phê mà chúng ta quen thuộc. Nhiều loài trong số này là loài bản địa ở Madagascar, trong khi một số khác sinh trưởng ở Nam Á, thậm chí xa hơn nữa về phía nam, là ở Úc.
Cách thức mà cà phê đã lan tỏa đi khắp thế giới cho thấy rằng chúng ta có một loại cây trồng toàn cầu có chung tổ tiên.